Mode en auteursrecht: namaak is geen compliment maar diefstal

Via Facebook werd ik gewezen op een een klassiek geval van auteursrecht-inbreuk: een ontwerpster die een kopie van een door haar ontworpen tas tegenkwam. Sommige commentaren probeerden van de namaak nog iets positiefs te maken (‘zie het als een compliment’), maar uiteindelijk wist niemand wat te doen. Daarom in deze blogpost een kort overzicht van de mogelijkheden wanneer je ziet dat je werk wordt nagemaakt.

1. Wanneer is iets wel/geen namaak?

Namaak is van alle tijden. Foto’s, teksten, kleding en schilderijen, alles wordt nagemaakt door mensen en bedrijven. In de rechtspraak is dan ook een tamelijk verfijnd systeem uitgewerkt om te beoordelen of er sprake is van ongeoorloofde namaak. Heel kort samengevat, is de vraag: geven origineel en kopie dezelfde ‘totaalindruk’?

Het is niet van belang of er tussen de ene – bijvoorbeeld – jas en de andere jas verschillen zijn, want er zijn altijd wel wat verschillen aan te wijzen. Ook de befaamde ‘regel’ dat er bij meer dan 7 verschillen geen sprake zou zijn van namaak, is niet waar. Waar het om gaat is dat die verschillen van ondergeschikte aard zijn. Pas als de verschillen zo opvallend zijn dat beide ontwerpen in hun geheel duidelijk afwijken, is er geen sprake meer van namaak. (Lees ook deze post van L.W. Kamp; of deze blog van Quirijn Meijnen.)

2. Hoe zit dat met een ‘stijl’?

Het belangrijkste criterium in het auteursrecht is of een werk (tas, jas, schilderij etc.) voldoende origineel is, dat wil zeggen dat de maker ‘creatieve keuzes’ heeft gemaakt. Aan dat criterium is meestal snel voldaan, want een ontwerper zal in de meeste gevallen juist proberen om af te wijken van wat er al bestaat, en proberen om iets origineels te maken.

Maar hier zit een adder onder het gras, en die adder heet ‘stijl’. Een bepaalde stijl kan niet door het auteursrecht worden ‘afgeschermd’. Wie bijvoorbeeld bekend is door vrolijke schilderijtjes van dikke dames kan niet voorkomen dat iemand anders in dezelfde stijl ook vrolijke schilderijtjes van dikke dames maakt. Pas als de afbeeldingen zèlf teveel op elkaar lijken, is er sprake van ongeoorloofde namaak. (Zie voor meer over namaak van een stijl bijvoorbeeld ook deze blog.)

3. Wat moet een ontwerper doen om te voorkomen dat het ontwerp wordt nagemaakt? Registreren?

Het mooie van auteursrecht is dat degene die iets ‘oorspronkelijks’ maakt automatisch het auteursrecht krijgt. Dat betekent niet dat er iedere keer iets moet worden gemaakt dat nog nooit iemand heeft gezien, maar wel dat er sprake moet zijn van een combinatie van bestaande elementen die bij elkaar weer een eigen, ‘nieuwe’ indruk wekken. Als aan de ‘oorspronkelijkheidseis’ is voldaan, hoeft er niets geregistreerd te worden.

Wel geldt dat de ontwerper ‘creatieve vrijheid’ moet hebben gehad. Als alle keuzes in het ontwerp zijn gemaakt omdat het technisch niet anders kon, of omdat – bijvoorbeeld – een Schots rokje nu eenmaal een Schotse ruit moet hebben, dan kan het lastig zijn om voldoende origineel te zijn. Aan de andere kant, wat is precies een Schotse ruit? Het wereldberoemde ‘Burberry-ruitje’ is ook een schotse ruit, maar iedereen zal begrijpen dat het voldoende oorspronkelijk is om tegen namaak te worden beschermd. En een ‘schots rokje’? Daar zijn ook nog wel wat mogelijkheden mee, zie bijvoorbeeld hier en hier.

4. Juridische mogelijkheden als je werk is nagemaakt?

Het ligt voor de hand om eerst contact op te nemen met de namaker. En als dat niet helpt, heeft de ervaring geleerd, dat het goed is om een advocaat (namelijk: Kracht) in te schakelen. Een advocaat kan een brief schrijven en proberen de namaker ‘vrijwillig’ tot inkeer te brengen. En is het niet vrijwillig, dan kan het ook onvrijwillig: een advocaat kan beslag laten leggen op de voorraad van de namaker bijvoorbeeld, of op z’n administratie, er kan schadevergoeding worden geëist, of zelfs dat de namaker de winst die hij/zij heeft gemaakt met de namaak moet afdragen. Na een veroordeling door de rechter kan er een verbod worden opgelegd, de nagemaakte spullen kunnen uit de winkel worden teruggehaald, en  de voorraad nagemaakte spullen kan worden vernietigd op kosten van de namaker.

5. Is namaak ‘eigenlijk een compliment’?

Daar valt over te twisten, lijkt mij. Ik denk eigenlijk dat namaak vooral luiheid is, en bedoeld is om geld te verdienen met de creatieve arbeid van iemand anders. En ook grote bedrijven denken meestal niet dat ze gevleid moeten zijn wanneer hun spullen worden nagemaakt. Louis Vuitton, G-sus, Burberry en vele andere bedrijven zijn iedere dag bezig met namaak op te sporen en de namakers te achtervolgen. Want uiteindelijk proberen zowel beroemde als minder beroemde ontwerpers om van hun werk te leven, en dat is lastig als je werk onder je handen vandaan gestolen wordt…